Γιώργου Πιτροπάκη
που μόλις κυκλοφόρησε (εκδ. Βιβλιοπέλαγος, Αθήνα, 2017)
Συνεπιβάτης στο εξαήμερο ταξίδι ο ρώσος φωτογράφος φίλος του
Sergey Kozmin
Υπερσιβηρικός, 1920. Μια ισχυρότατη χιονοθύελλα υποχρεώνει το τρένο να σταματήσει. Ανάμεσα στους επιβάτες όμως βρίσκεται και ο Λένιν. Ο ηγέτης της σοβιετικής επανάστασης βγάζει έναν πύρινο λόγο και οι επιβάτες με ενθουσιασμό κατεβαίνουν, καθαρίζουν τις γραμμές και συνεχίζουν το ταξίδι τους με επαναστατικά τραγούδια.
Τριάντα χρόνια αργότερα, το 1950, στο ίδιο τρένο ταξιδεύει ο Στάλιν, όταν ξανά μια άγρια χιονοθύελλα το σταματάει. Ο Πατερούλης δίνει εντολή να κατέβουν αμέσως όλοι οι επιβάτες, να καθαρίσουν τις γραμμές και όσοι δεν εργάζονται με ταχύτητα και αυταπάρνηση να εκτελούνται επιτόπου. Σε χρόνο μηδέν καθαρίστηκαν οι γραμμές από τα χιόνια και το τρένο συνέχισε κανονικά το ταξίδι του.
Περνούν άλλα τριάντα χρόνια και το 1980 είναι ο Μπρέζνιεφ στο τρένο, όταν και πάλι λόγω χιονοθύελλας κλείνουν οι γραμμές και το τρένο σταματάει. Βγαίνουν όλοι έξω, εκτός από τον ίδιο. Τον αναζητούν, ώσπου κάποιος τον βρίσκει στο κουπέ του να πηγαίνει πέρα δώθε, να κουνιέται στον ρυθμό του τρένου σαν να προχωρούσε. "Σύντροφε, τι κάνεις; Το τρένο σταμάτησε", λέει στον Μπρέζνιεφ. "Μη μιλάς!" απαντά εκείνος. "Κάθισε κοντά στο παράθυρο και κάνε ό,τι κάνω. Πρέπει να δείξουμε ότι το τρένο κινείται".
Στις μέρες μας, ένας αιώνας από τον Οκτώβρη των μεγάλων προσδοκιών, τριάντα επτά και πλέον χρόνια μετά τον Μπρέζνιεφ και τα «χρόνια της στασιμότητας», όπως αποκάλεσαν την περίοδο που βρισκόταν στο τιμόνι της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και 126 χρόνια από το 1891, όταν ξεκίνησε η κατασκευή του Υπερσιβηρικού, "το τρένο κινείται". Τώρα πια βέβαια με εντελώς διαφορετική λοκομοτίβα, αυτή της ελεύθερης αγοράς – και ίσως γι' αυτό πολλοί αναρωτιούνται "πού πάει το τρένο".
"Από τα δεκατρία βαγόνια, τα δύο πρώτα και τα δύο τελευταία είναι "πλατς καρτ", δηλαδή τρίτης θέσης. Η τρίτη θέση έχει τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 56 επιβάτες σε κάθε βαγόνι και δεν έχει καμπίνες. Τα κρεβάτια είναι σε κοινή θέα." © Sergey Kozmin
Έξι μερόνυχτα και βάλε, 9.288 χιλιόμετρα, 53 σταθμοί, 8 χρονικές ζώνες, στο κουπέ ενός βαγονιού της δεύτερης θέσης, σε ένα τρένο που διασχίζει μέσα στο καταχείμωνο μια από τις πιο αφιλόξενες, μυστηριώδεις και παγωμένες περιοχές του πλανήτη· δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Οπωσδήποτε κάθε ταξίδι με τρένο έχει την ομορφιά του, υπάρχει όμως ένα που όχι απλώς ξεχωρίζει, αλλά είναι ανυπέρβλητο. Το απόλυτο ταξίδι! Μπροστά του όλα τα άλλα είναι... κοινές διαδρομές και μετακινήσεις. Κι αυτό, όχι μόνο επειδή πρόκειται για τη μεγαλύτερη ενιαία σιδηροδρομική γραμμή στον κόσμο, ούτε γιατί διασχίζει ολόκληρη τη Ρωσία – το ένα τρίτο, δηλαδή, της περιφέρειας του πλανήτη. Πέρα από τους μύθους που περιβάλλουν αυτό το ταξίδι και τις ιστορίες για τη Σιβηρία που προηγούνται, το συντροφεύουν ή έπονται, ο Υπερσιβηρικός ορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό την ίδια την ιστορία της χώρας που τον δημιούργησε, συμμετέχοντας καίρια και με ποικίλους τρόπους στις κοσμογονικές αλλαγές που συνέβησαν σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη της κατασκευής του.
Ήταν 9 Μαρτίου του 1891, όταν, με αυτοκρατορικό διάταγμα, γίνονταν γνωστά τα σχέδια για την κατασκευή ενός γιγαντιαίων διαστάσεων συγκοινωνιακού μέσου που εξυπηρετούσε, συν τοις άλλοις, και τα ιμπεριαλιστικά σχέδια της μεγάλης Ρωσίας προς την Άπω Ανατολή.
Τα έργα ξεκίνησαν στις 19 Μαΐου του ίδιου χρόνου, ταυτόχρονα από τη Μόσχα και το Βλαδιβοστόκ, όπου τέθηκε και επίσημα ο «θεμέλιος λίθος». Έπρεπε να περάσουν είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια σκληρής και επίπονης δουλειάς μέχρι να ολοκληρωθούν. Τελικά, τα επίσημα εγκαίνια της μεγαλύτερης στον κόσμο ενιαίας σιδηροδρομικής γραμμής έγιναν στις 5 Οκτωβρίου του 1916. Δώδεκα μήνες αργότερα θα ξεσπούσε η Οκτωβριανή Επανάσταση και επί σειρά ετών στις ράγες του Υπερσιβηρικού θα μαινόταν ο εμφύλιος πόλεμος. Δώδεκα χρόνια νωρίτερα, στα 1904, εξ αιτίας των έργων –οι γραμμές εκτείνονταν στα εδάφη της κινεζικής Μαντζουρίας, στην οποία είχαν εισβάλει οι Ιάπωνες– είχε προηγηθεί ο Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος.
Η επικράτηση των μπολσεβίκων σηματοδότησε μια νέα εποχή για τη «μάνα Ρωσία» και ο Υπερσιβηρικός υπήρξε η ατμομηχανή. Αυτός έδωσε πνοή ζωής στη Σιβηρία, που από τόπος εξορίας μετατράπηκε σε μια απέραντη «εύφορη βιομηχανική λεκάνη». Πάνω σ' αυτή τη σιδηροδρομική γραμμή, τη συγκοινωνιακή ραχοκοκαλιά της χώρας, διακινήθηκαν οι ιδέες της επανάστασης, τα μεγαλεπήβολα πενταετή πλάνα, τα όνειρα και οι αγωνίες των Σοβιετικών πολιτών. Πάνω σ' αυτές τις γραμμές έγινε η συντεταγμένη υποχώρηση των Σοβιετικών όταν πλησίαζε ο ναζιστικός στρατός, αλλά και στις ίδιες ράγες, αργότερα, κινήθηκαν οι άντρες και το πολεμικό υλικό για τη μεγάλη αντεπίθεση, που οδήγησε στην τελική νίκη.
Με τον Υπερσιβηρικό εξακολουθούν μέχρι σήμερα να μετακινούνται εκατομμύρια πολίτες και το 70% των εμπορευμάτων που διακινούνται εντός της χώρας. Ο Υπερσιβηρικός συνεχίζει να ανανεώνεται, να συμπληρώνεται και να διευρύνεται.
Ο μύθος του Υπερσιβηρικού –Τρανς-Σιμπίρσκαγια Μαγκιστράλ είναι το επίσημο όνομά του αλλά τον αποκαλούν Τρανς-Σιμπ– ξεκίνησε με τα πρώτα του ταξίδια και από τότε αυτός ο μύθος όχι μόνο τον ακολουθεί, αλλά του προσθέτει αίγλη συνεχώς. Η πραγματοποίηση αυτού του ταξιδιού για τους εκτός ρωσικής επικράτειας εραστές της ταξιδιωτικής περιπέτειας είναι όνειρο ζωής. Για τους Ρώσους πάλι δεν είναι τίποτα άλλο από ένα συγκοινωνιακό μέσο που ενώνει τη μια άκρη της χώρας με την άλλη. Πάντως, και στις δυο περιπτώσεις, το σίγουρο είναι ότι στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, που διαρκεί μια βδομάδα παρά κάτι ώρες, ο επιβάτης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει κάθε καρυδιάς καρύδι από την τεράστια και πολυπολιτισμική αυτή χώρα. Καμιά φορά και τον εαυτό του. Από την καλή και από την ανάποδη.
Δεν θυμάμαι από πότε ήθελα να κάνω αυτό το ταξίδι. Σίγουρα πάντως από τα πολύ μικράτα μου. «Να πας στη Σοβιετική Ένωση, εκεί συντελούνται τα θαύματα», μου έλεγε μια πλευρά του περιβάλλοντός μου, εν αντιθέσει με την άλλη, που επέμενε να αποκαλεί «σιδηρούν παραπέτασμα» τη χώρα που διέσχιζε ο Υπερσιβηρικός. Εν τέλει, με τα λεγόμενά τους, οι δυο πλευρές συνέβαλαν ώστε να εξάπτεται η φαντασία μου.
Οι επισκέψεις μου στη Σοβιετική Ένωση άρχισαν στα τέλη της δεκαετίας του '80, τότε που ο Γκορμπατσόφ με την περεστρόικα και την γκλάσνοστ σάλπιζε ξανά την ιδέα της αλλαγής. Το αποτέλεσμα το είδαμε όλοι... Μετά την πτώση του λεγόμενου υπαρκτού, συνέχισα τις επισκέψεις, όχι μόνο στη Ρωσία αλλά και στις υπόλοιπες δημοκρατίες, της πρώην, πλέον, Σοβιετικής Ένωσης. Όσο περνούσαν τα χρόνια, οι επισκέψεις μου γίνονταν όλο και τακτικότερες, καθώς οι προσωπικές σχέσεις που είχα αναπτύξει με βοήθησαν να έχω προσβάσεις σε όλους τους τομείς της νεοσύστατης μετασοβιετικής ρωσικής κοινωνίας. Τότε εργαζόμουν στο περιοδικό Έψιλον της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας. Το ταξίδι με τον Υπερσιβηρικό, παρότι με απασχολούσε πάντα, συνεχώς το ανέβαλλα.
Το πλήρωμα του χρόνου για την πραγματοποίησή του έφτασε στα τέλη του 2010, όταν, ένα χιονισμένο βράδυ, παρέα με τον φίλο και φωτογράφο Σεργκέι Κόζμιν (Sergey Kozmin) επιβιβαστήκαμε από τον σταθμό Γιαροσλάβσκι της Μόσχας στη θρυλική αμαξοστοιχία.
Έξι μερόνυχτα και βάλε...
Αν δεν είσαι δραπέτης ή κυνηγός της απόλυτης περιπέτειας, πρέπει να είσαι μαζοχιστής για να το επιχειρήσεις, θα πουν πολλοί. Διαφωνώ. Αρκεί να είσαι από εκείνους που πιστεύουν ότι η ζωή δεν μετριέται από τις ανάσες που παίρνουμε, αλλά από τα μέρη και τις στιγμές που μας κόβουν την ανάσα. Και είναι ακριβώς αυτό που σου συμβαίνει με όσα βλέπεις, ζεις και αισθάνεσαι διασχίζοντας τη Ρωσία, από τη Μόσχα ως τα παράλια της ανατολικής Σιβηρίας και το Βλαδιβοστόκ.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η αμαξοστοιχία που κάνει τη διαδρομή Μόσχα-Βλαδιβοστόκ ονομάζεται «Ρωσία». Όνομα και πράμα! Μια μικρογραφία της χώρας πάνω σε ράγες. Στη διάρκεια του ταξιδιού, ο επιβάτης έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει κάθε καρυδιάς καρύδι από την τεράστια και πολυπολιτισμική αυτή χώρα.
Οι εντυπώσεις, τα συναισθήματα και τα συμπεράσματα από αυτό το μοναδικό ταξίδι δημοσιεύτηκαν σε τρία ανεξάρτητα και πολύ μεγάλα θέματα στο Έψιλον της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας. Κρίνοντας δε από τα γράμματα των αναγνωστών που δέχτηκα, είχαν τεράστια απήχηση. Σ' αυτούς οφείλεται και η ύπαρξη τούτου εδώ του βιβλίου, αφού το ζητούσαν σχεδόν επιτακτικά. Τους ευχαριστώ ιδιαίτερα όλους. Βεβαίως, εδώ η διαδρομή του Υπερσιβηρικού έχει εμπλουτιστεί από ένα παράλληλο ταξίδι στον χρόνο και στον χώρο της Ρωσίας. Όλα αυτά σε μια προσπάθεια να κατανοήσουμε όσο περισσότερο γίνεται τη χώρα των Τσάρων, του Λένιν, του Στάλιν, του Πούτιν και του καλπάζοντος καπιταλισμού.
Όσο για τους Ρώσους, τον πιο περήφανο λαό στον κόσμο, τώρα που ο πολυφυλετικός πατριωτισμός των σοβιετικών χρόνων έχει πάει περίπατο και αντικαταστάθηκε από τον πούρο εθνικισμό, κάποιοι από αυτούς δείχνουν έτοιμοι να δώσουν τα πάντα ώστε να γίνει πραγματικότητα το όνειρο του ορθόδοξου ρωσικού μεγαλοϊδεατισμού. Κάποιοι άλλοι έχουν μεθύσει με το γλυκό κρασί του καταναλωτισμού, που γνωρίζει άνθιση στη μεγάλη χώρα. Η πορεία του ταξιδιού είναι απρόβλεπτη, όπως πάντα απρόβλεπτη ήταν η Ρωσία.
"Το βαγόνι της πρώτης θέσης από τη μια μεριά βρισκόταν δίπλα στο εστιατόριο και από την άλλη δίπλα στο βαγόνι Νο6, το δικό μας, όπου υπήρχε και το μπάνιο του τρένου. 'Ενα κουπέ δηλαδή διαμορφωμένο σε λουτρό, όπου οι επιβάτες μπορούσαν να απολαύσουν το μπάνιο τους. Την υπαρξή του όμως δεν την γνωρίζαμε. Οι "πραβαντνίκ" [οι συνοδοί που φροντίζουν για την καθαριότητα, την εξυπηρέτηση και την ασφάλεια των επιβατών] το κρατούσαν κρυφό και έδιναν το κλειδί μόνο σε όσους επιβάτες τους χαρτζιλίκωναν. Βρισκόμουν στο διάδρομο του βαγονιού όταν είδα να βγαίνει από το κουπέ/λουτρό μια νεαρή ξανθιά ντυμένη με κοντό μπουρνούζι και μια πετσέτα τυλιγμένη στο κεφάλι (...) "Το ονομά μου είναι Χριστίνα, είμαι 28 χρονών και υψηλόβαθμο στέλεχος της Procter & Gamble στην πόλη Τσιτά της Σιβηρίας. Εργάζομαι σκληρά από δεκάξι χρονών και τώρα πια μπορώ να απολαμβάνω τις μετακινήσεις μου. Δεν μου αρέσουν τα αεροπλάνα." Δεξ., το εξώφυλλο του βιβλίου. © Sergey Kozmin
Αριστ., "Ο Σεργκέι Γιουλίεβιτς, ο εμπνευστής του Υπερσιβηρικού και ο μόνος που πίστευε ότι αυτό το όραμα μπορεί να γίνει πραγματικότητα. Τα κάθε είδους εμπόδια που αντιμετώπισε μέχρι να πείσει τον τσάρο Αλέξανδρο Γ', είναι εφάμιλλα του κολοσσιαίου αυτού έργου." Δεξ., "Ο Λάζαρ Μοϊσέγιεβιτς Καγκάνοβιτς. Ο "σιδερένιος Λάζαρος" (στενός συνεργάτης, επιστήθιος φίλος του Στάλιν και αντικαταστάτης του Τρόστσκι), κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια από το τέλος του εμφυλίου να ξαναφτιάξει την σχεδόν ολοκληρωτικά κατεστραμμένη σιδηροδρομική γραμμή, να εκσυγχρονίσει τους σιδηροδρόμους της νεοσύστατης Σοβιετικής 'Ενωσης αλλά και να προσθέσει κάμποσο αίμα στις ήδη αιματοβαμμένες ράγες της."
"Την επιστήμη, τη γνώση και την ψυχαγωγία θα δώσει στους εργαζόμενους το προλεταριακό θέατρο", γράφει στο πλάι του ένα από τα πολλά τρένα προπαγάνδας. Η συμβολή των προπαγανδιστικών τρένων (αγκιπτοέζντα τα αποκαλούσαν για συντομία) στην υπόθεση Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν τεράστια. Σε αυτό συνέβαλε και η πλειονότητα των Ρώσων καλλιτεχνών που τα σχεδίασαν. Τα προπαγανδιστικά τρένα μετέφεραν βιβλία, αφίσες, προκυρήξεις, έδειχναν κινηματογραφικές ταινίες, έπαιζαν θέατρο ακόμη και στην πιο απομονωμένη γωνιά της νεοσύστατης τότε Σοβιετικής 'Ενωσης. Αυτό διατηρήθηκε μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του '70."
"Προπαγανδιστικό-καθοδηγητικό τρένο Νο 5 "Ο Κόκκινος Κοζάκος".
"Λίγα χρόνια μετά το τέλος της Σοβιετικής 'Ενωσης, άρχισαν να κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα εκκλησιαστικά τρένα. Στις μέρες μας τα αγκιπτοέζντα έχουν τεθεί στην υπηρεσία του Υψίστου." © Sergey Kozmin
"Οι απόστρατοι του στρατού, της αστυνομίας και οι παπάδες βρίσκονται στην πρώυη γραμμή υπεράσπισης της ανωτερότητας της σλαβικής φυλής." © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Μη μου κολλάς αν θες να ζήσεις". Το μήνυμα-τατουάζ είναι σαφέστατο. Επίσης, μπορούμε να παρατηρήσουμε ότι έχει διαπράξει κάμποσους φόνους (κάθε σταγόνα αίμα και ένας) και ότι εκτελεί συμβόλαια θανάτου. Περιέργως πάντως το προσωπό του είναι καθαρό." © Sergey Kozmin
"Με πλησίασε μια πιτσιρίκα 6-7 χρονών και με ρώτησε: "'Εχεις δει ποτέ θάλασσα;" Η θάλασσα είναι ίσως το σπανιότερο πράγμα που μπορείς να δεις στη μεγαλύτερη χώρα του πλανήτη." © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Σε κάθε σταθμό του Υπερσιβηρικού, γυναίκες, συνταξιούχες στην πλειονότητά τους, με εξαιρετικό χειροποίητο φαγητό, καπνιστά ψάρια, κόκκινο χαβιάρι και αλκοόλ, προσπαθούν να αυξήσουν τα πενιχρά εισοδδήματά τους." © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Μέσα στο τρένο, με τη γλυκιά ζέστη, τα "μαθήματα" συνεχίζονταν κανονικά. Κάθε μέρα, κάποια μητέρα, γιαγιά, θεία, ακόμα και συνεπιβάτης, αναλάμβανε το ρόλο της δασκάλας. Μάζευε τα πιτσιρίκια γύρω της, τους διάβαζε παραμύθια, τραγουδούσαν, χόρευαν, ζωγράφιζαν." © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Κάθε εργάσιμη μέρα μειώνει τη ζωή κατά 8 ώρες", γράφει το μπλουζάκι της εργαζόμενης στο Υπερσιβηρικό τρένο, Μάσα. Η μόνη που δεν φορούσε την επίσημη στολή εργασίας." © Sergey Kozmin
Ο Κοζάκος στρατηγός. "Ευτραφής, με τεράστια τσιγκελωτά μουστάκια, μπιρμπιλωτά γαλάζια μάτια και φορούσε μια ριγέ μακριά σκελέα. Στο τραπέζι, πάνω σε εφημερίδες, υψωνόταν ένα μικρό βουνό από μυρωδάτα πιροσκί. 'Ενα μπουκάλι κονιάκ από το Νταγκεστάν βρισκόταν σε περίοπτη θέση. " © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Μεταξύ των άλλων καθηκόντων των "πραβαντνίκ" ήταν σε κάθε σταθμό να σπάνε τους πάγους που είχαν μαζευτεί κάτω από τα βαγόνια. Αξιοπρόσεκτο ήταν το γεγονός ότι γενικά όλες τις δύσκολες δουλειές τις έκαναν μόνο οι γυναίκες-συνοδοί." © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Μέσα στο τρένο, στα βαγόνια, η ζέστη ήταν γλυκιά. Οι περισσότεροι επιβάτες κυκλοφορούσαν με κοντομάνικα , σορτς και παντόφλες. Ντυμένοι έτσι ελαφρά έβγαιναν στα χιόνια και στο κρύο για ψώνια." © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"'Ωρα Μόσχας 20.30. Θερμοκρασία -41βαθμοί Κελσίου. © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Η γεμάτη στροφές διαδρομή γύρω από την λίμνη Βαϊκάλη είναι μαγευτική. Τους χειμερινούς μήνες, από τον Δεκέμβρη ως και το Μάη, τα λιμάνια της είναι άδεια καιν τα καράβια παραμένουν δεμένα στα καρνάγια. Η μεγαλύτερη, η βαθύτερη και πιο καθαρή σε ολόκληρο τον πλανήτη λίμνη, "ο γαλάζιο μάτι της Σιβηρίας" όπως την αποκαλούν, μετατρέπεται στο μεγαλύτερο παγοδρόμιο του κόσμου." © Sergey Kozmin
© Sergey Kozmin
"Αυτή η στήλη στην αποβάθρα του σταθμού στο Βλαντιβοστόκ σηματοδοτεί το τέλος της μεγαλύτερης ενιαίας σιδηροδρομικής γραμμής." © Sergey Kozmin
Γιώργος Πιτροπάκης
Γεννήθηκε στην Κρήτη, μεγάλωσε στις περιστεριώτικες αλάνες και ανδρώθηκε στα εξαρχειώτικα στενά. 'Εζησε σε κοσμοπολίτικες δυτικοευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, σε ύποπτες βορειοαφρικανικές κάσμπες, σε εξωτικά νησιά, σε αχανείς ανεμόδαρτες στέπες, αλλά και σε κλειστούς περιφραγμένους τόπους. Εργάστηκε για χρόνια στο θέατρο, στην τηλεόραση, σε περιοδικά και εφημερίδες. Πέρασε καλά ως συνεργάτης του Μίνου Βολανάκη, στον 902 αριστερά στα FM και στην Ελευθεροτυπία. 'Εχει λίγους φίλους και τον Πανιώνιο.
Πηγή:
- http://m.lifo.gr/articles/almanac/173324
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου