Hellas Express: η ελληνική πύλη στην Ευρώπη

Αναδημοσιεύουμε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αφιέρωμα στο Hellas Express που μας έστειλε ο Πάνος Ράμος

Η ιστορία των ελληνικών σιδηροδρόμων οφείλει στο Hellas Express μία περίοπτη θέση στο κεφάλαιο «Διεθνείς σιδηροδρομικές γραμμές». Ήταν ένα τρένο μεγάλων αποστάσεων, στη διαδρομή Ντόρτμουντ – Αθήνα, σε ένα δρομολόγιο από τα μεγαλύτερα σε μήκος στην Ευρώπη (σχεδόν 3.000 χλμ), που κάλυπτε σε 51 ώρες. Και μέχρι την επανένωση της Γερμανίας ήταν ο διεθνής συρμός με τη μακρύτερη διαδρομή μέσα στο γερμανικό έδαφος (800 χλμ).
Πρόκειται για την πρώτη σταθερή σιδηροδρομική σύνδεση, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μεταξύ της Ελλάδας και της τότε Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Νωρίτερα, στη δεκαετία του ’50, η Ελλάδα συνδεόταν με την Ευρώπη με τους συρμούς Tauern-Express και Simplon-Orient-Express, που έτρεχαν ανάμεσα στις ακτές της Μάγχης, Παρισίων και τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, όχι με καθημερινά δρομολόγια και όχι όλο το χρόνο.



Το Hellas Express μπήκε σε κυκλοφορία το 1963. Δεν απόκτησε ποτέ τη λάμψη και την αίγλη του προγόνου του, του Orient-Express, που είχε γίνει το σύμβολο του κοσμοπολιτισμού, της πολυτέλειας και της ξεγνοιασιάς της Belle Époque. Αντιθέτως, ήταν κατά κάποιον τρόπο, ο φτωχός συγγενής του θρυλικού εκείνου τρένου. Σχεδιάστηκε ειδικά για να διευκολύνει την κυκλοφορία των Ελλήνων μεταναστών, που η ελπίδα μιας καλύτερης ζωής τους έσπρωχνε τότε μαζικά στη Δυτική Γερμανία.  Είναι επομένως σημαντικό, γιατί συνδέθηκε με τον ξεριζωμό και τις αγωνίες μιας ολόκληρης γενιάς. Ίσως να είναι και το μοναδικό τρένο που αναφέρεται συγκεκριμένα σε λαϊκό τραγούδι της εποχής[1]. Από την άλλη πλευρά, εξυπηρετούσε την κάθοδο των τουριστών από το Βορρά στις ηλιόλουστες ακτές της ανατολικής Μεσογείου.
Σχεδιάστηκε και οργανώθηκε από κοινού από τους οργανισμούς σιδηροδρόμων της Γερμανίας, της Αυστρίας, της τότε Γιουγκοσλαβίας και της Ελλάδας. Ακολουθούσε το δρομολόγιο Ντόρτμουντ – Ντούισμπουργκ – Κολωνία – Μάιντς – Μανχάιμ – Στουτγκάρδη – Μόναχο – Σάλτσμπουργκ – Βίλαχ – Λουμπλιάνα – Ζάγκρεπ – Βελιγράδι – Νις – Σκόπια – Θεσσαλονίκη – Αθήνα και τούμπαλιν.

Η χρήση της αριστερής ή δεξιάς παραρήνιας γραμμής καθώς επίσης και η κατά καιρούς μικρή παράκαμψη προς Όμπερχαουζεν δεν αλλοίωσαν το βασικό δρομολόγιο, μέχρι το 1988 που σταμάτησε να λειτουργεί.


Το 1972, κυκλοφόρησε στην αγορά το InterRail. Στον απόηχο των νεανικών εξεγέρσεων της εποχής, θεωρήθηκε ότι με αυτό το εισιτήριο πολλαπλών διαδρομών μπορούσε να πραγματωθεί η ιδέα της απεριόριστης ελευθερίας μετακίνησης και τη περιπλάνησης και έτσι, το νενανικό επιβατικό κοινό με το σακίδιο στην πλάτη, αποτέλεσε μια δεύτερη άνοιξη για το Hellas Express. Οι έλληνες φοιτητές του εξωτερικού ήταν άλλη μια πολυάριθμη ομάδα που
χρησιμοποιούσε αυτό τρένο. Στη σύνθεσή του περιλαμβάνονταν βαγόνια που στο Βελιγράδι συνδέονταν στο Direct-Orient-Express το οποίο μέσω Ζάγκρεπ – Λουμπλιάνα – Τεργέστης – Βενετίας – Μιλάνου κατέληγε στο Παρίσι, εξυπηρετώντας τους έλληνες φοιτητές της Ιταλίας και Γαλλίας.

            Το Hellas Express ήταν ένας κόσμος ξεχωριστός: πολύχρωμος, φασαριόζικος. Μετανάστες, φοιτητές, πρόσκαιροι ντόπιοι επιβάτες[2], τεράστιες πάνινες βαλίτσες δεμένες με σκοινί που ξεφορτώνονταν απ’ τα παράθυρα, τενεκέδες με λάδι και τα ξύλινα τότε τελάρα με φρούτα και λαχανικά, εφόδια για το χειμώνα ή ψευδαίσθηση μεταφοράς των αρωμάτων της πατρίδας, ήταν εικόνες οικείες σε όσους ταξιδεύαμε μ’ αυτό το τρένο. Η πυκνή ομίχλη απ’ τον καπνό των τσιγάρων μέσα στα κουπέ των οκτώ αρχικά και αργότερα ευτυχώς έξι θέσεων, η μυρωδιά του ούζου και της σλιβόβιτσα ανακατωμένη με την ταγκίλα της μορταδέλας στα σάντουιτς και την αποφορά των άπλυτων για δυο μέρες κορμιών, ήταν το «φυσικό» περιβάλλον όπου ζούσαμε για δυο μέρες. Τα ταξίδια με το Hellas Express έχουν μείνει αξέχαστα!
Σιγά-σιγά, το αεροπλάνο εκτόπισε το τρένο από τα ταξίδια μεγάλων αποστάσεων. Οι ταλαίπωροι, φτωχοί μετανάστες του ’50  & ’60 έγιναν νοικοκυραίοι και έκαναν το ταξίδι με το αεροπλάνο ή με το Ι.Χ. τους, οι φοιτητές προτίμησαν τα πούλμαν που έκαναν το ταξίδι στο μισό περίπου χρόνο κι έτσι ήρθε η αρχή του τέλους για το Hellas Express. Το τελειωτικό χτύπημα το έδωσε ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία, εξαιτίας του οποίου διακόπηκε εντελώς η σιδηροδρομική σύνδεση της χώρας μας με την υπόλοιπη Ευρώπη.
Τα τελευταία χρόνια εκτελούνται κατά τους θερινούς μήνες, τα δρομολόγια Αθήνα-Βελιγράδι και Αθήνα-Σόφια, ωστόσο, για να ταξιδέψει κανείς στην υπόλοιπη Ευρώπη, είναι υποχρεωμένος να κάνει τουλάχιστον δύο αλλαγές, δίχως να είναι εξασφαλισμένη η ανταπόκριση των δρομολογίων.

Πάνος Ράμος
Credits:

Φωτογραφία πρώτη - © Harald Pfeiler
Το Hellas Express D 410 στις 18.10.1973 με την A 322 επικεφαλής αναχωρεί από την Αθήνα

Φωτογραφία δεύτερη - © Matthias Ni Limburgerhof
Το Hellas-Express D 411 στις 11.1.1987 στον κεντρικό Σ.Σ. του Dortmund

Τις πληροφορίες και τον πίνακα του ωραρίου δανείστικα από τους παρακάτω ιστότοπους:

http://www.welt-der-modelleisenbahn.com/d-zug-hellas-express.html

https://de.wikipedia.org/wiki/Hellas-Express

https://el.wikipedia.org/wiki/Akropolis_express

http://www.trainose.gr/


[1] Το τρένο Γερμανίας – Αθηνών, Στ. Καζαντζίδη, Κ. Βίρβου. https://www.youtube.com/watch?v=K98q_8e-C6Y
[2] Στη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα ήταν δυνατή η άνοδος και η κάθοδος επιβατών σε όλους τους σταθμούς, ενώ στη Γερμανία δεν επιτρεπόταν η χρήση του τρένου στα δρομολόγια εσωτερικού. Έτσι στο δρομολόγιο Ντόρτμουντ – Αθήνα επιτρεπόταν μόνο η επιβίβαση των επιβατών που διέθεταν εισιτήριο για το εξωτερικό, ενώ στην αντίθετη διαδρομή το τρένο σταματούσε μόνον όπου υπήρχαν επιβάτες προς αποβίβαση.

Πηγή:
- Hellas Express: η ελληνική πύλη στην Ευρώπη
https://panosram.blogspot.gr/2016/11/hellas-express.html