Ένα όμορφο αφιέρωμα στη γέφυρα του Γοργοποτάμου από την οποία δε θα ξαναπεράσουν ποτέ τα επιβατικά τρένα

Από το πρωί του Σαββάτου 10/2 τα επιβατικά τρένα της χώρας αφήνουν για πάντα πίσω την πανέμορφη γέφυρα του Γοργοποτάμου
Κείμενο:  Ευθύμης Κάλφας


Photo/Athanasios Nitsos

Από το πρωί του Σαββάτου 10/2 τα επιβατικά τρένα που κατευθύνονται από την Αθήνα προς το βόρειο τμήμα της χώρας, και αντίστροφα, αφήνουν για πάντα πίσω την πανέμορφη γέφυρα του Γοργοποτάμου. Οι ράγες της νέας χάραξης ακολουθούν το δρομολόγιο της σήραγγας του Καλλίδρομου μετά την την Τιθορέα προς το Λιανοκλάδι αντί του δρομολογίου που περνούσε από Αμφίκλεια, Λιλαία και Μπράλο.


Όσοι έχουμε ταξιδέψει με το τρένο γνωρίζουμε ότι πρόκειται για ένα από τα ομορφότερα τμήματα της εθνικής διαδρομής. Μια γέφυρα για την οποία ο Τρικούπης, στο όραμά του για την κατασκευή του σιδηροδρόμου, είχε ως γνώμονα την αυτονόμηση της μετακίνησης του στρατού, των εμπορευμάτων και -μεταγενέστερα- των πολιτών.

1. Κάπως έτσι, ξεκίνησαν όλα
Μετά από διεθνή μειοδοτικό διαγωνισμό την εργολαβία της σιδηροδρομικής γραμμής ανέλαβε αγγλική εταιρεία των Eckersley, Godfrey και Liddelow. Οι εργασίες άρχισαν από το 1890 από πολλά σημεία ταυτόχρονα. Η κατασκευή της σιδηροδρομικής διακλάδωσης Αγίας Μαρίνας-Λαμίας-Μπεκή (ο Σ. Σ. Λιανοκλαδίου δεν υπήρχε τότε) άρχισε (από τις 27 Μαΐου 1891) από τη θάλασσα, όπου προηγήθηκε η κατασκευή της σιδερένιας αποβάθρας. Με ατμόπλοια έφταναν τα υλικά και εκφορτώνονταν στην Αγία Μαρίνα. Το τμήμα της γραμμής Αγίας Μαρίνας-Λαμίας έπρεπε να αποπερατωθεί πρώτο, ώστε να γίνεται η μεταφορά των υλικών (στρωτήρες, σιδηροδοκοί, σιδερένια καταστρώματα γεφυρών, κ.ά.). Υπεύθυνος μηχανικός του τμήματος αυτού ήταν ο Τζων Γκότφρεϋ, γιος του αναδόχου της κατασκευής του σιδηροδρόμου Πειραιώς-Λάρισας. Μέχρι το τέλος του 1892 ήταν έτοιμο. Υπήρχε καινούρια ατμομηχανή (με το όνομα ΜΑΡΙΝΑ) και φορτηγά βαγόνια για τις μεταφορές.

Κατασκευή της γέφυρας του Γοργοποτάμου

Από το 1893 όμως άρχισαν τα οικονομικά προβλήματα της εταιρείας. Η έλλειψη κεφαλαίων κίνησης και η αδυναμία δανειοδότησης, που συνοδεύονταν από την ορατή πτώχευση του ελληνικού Κράτους, οδήγησαν στη διακοπή των έργων. Την 1-12-1893 η Ελλάδα πτωχεύει και το Μάρτιο 1894 η αγγλική εταιρεία κηρύχθηκε έκπτωτη (και ακολούθησε κατάσχεση  της εδώ περιουσίας της). Στις 10-1-1895 παραιτήθηκε ο Χαρίλαος Τρικούπης. Όλα τα έργα εγκαταλείφθηκαν.

2. Η νέα εταιρεία και η αναγκαστική κατεδάφιση της
Στις 15-4-1900 η γαλλική εταιρία Μπατινιόλ ανέλαβε το ίδιο έργο (επάνω στην ίδια χάραξη), υπογράφοντας τη σχετική σύμβαση. Το 1903, έφτασαν με ατμόπλοιο στο λιμάνι της Αγίας Μαρίνας τα μεταλλικά μεσαία βάθρα, που θα στηρίξουν το σιδερένιο κατάστρωμα της γέφυρας Γοργοποτάμου. Τις εργασίες κατασκευής της γέφυρας Γοργοποτάμου ανέλαβε εταιρεία Πετιμερμέ & Ρασπίνη (που είχε αναλάβει και τα λιμενικά έργα. Τα πετρόκτιστα βάθρα της γέφυρας Γοργοποτάμου ανυψώθηκαν. Διαπιστώθηκε όμως ότι στην ανατολική πλευρά της, το έδαφος υποχωρούσε. Η κατασκευή δεν ήταν ασφαλής και το θέμα έφτασε στο υπουργείο Δημοσίων Έργων.    Την άνοιξη του 1903, το υπουργείο Εσωτερικών αναγκάστηκε να υποδείξει στην εταιρεία σιδηροδρόμου να κατεδαφίσει την γέφυρα.


Τα εγκαίνια της γέφυρας (1906)
Οι εργασίες κατασκευής των βάθρων της γέφυρας Γοργοποτάμου και Ασωπού συνεχίστηκαν στη διάρκεια του 1905 και ολοκληρώθηκαν. Ο Ιταλός μηχανικός Αιμ. Γκαρτζιούλο ανέλαβε τη στερέωση  στην ανατολική πλευρά της γέφυρας, όπου το έδαφος υποχωρούσε. Για το σκοπό αυτό ανοίχτηκαν υπόνομοι μεγάλου βάθους ώστε να γίνουν στερεά θεμέλια. Τοποθετήθηκαν τα μεταλλικά μέρη και ελέγχθηκε η όλη κατασκευή. Η γέφυρα Γοργοποτάμου παρουσίαζε τη μεγαλύτερη δυσκολία, σχημάτιζε τόξο και είχε μήκος 210μ. και ύψος 30μ. Το έτος 1906 άρχισαν οι δοκιμές αντοχής της γέφυρας με φορτίο μια ατμομηχανή. Η στερέωση της γέφυρας στο ανατολικό της τμήμα συνεχίστηκε. Οι εφημερίδες έγραψαν για το πρόβλημα και το θέμα ήρθε στη Βουλή. Οι επίσημες εκθέσεις των μηχανικών Όμηρου και Διαμαντίδη έκριναν τη γέφυρα Γοργοποτάμου επισφαλή γι’ αυτό χρειάστηκαν νέες παρεμβάσεις.

Τελικά το 1906 έγιναν τα εγκαίνια της μεγάλης αυτής σιδηροδρομικής γέφυρας.

3. Ο ρόλος της στην Εθνική Αντίσταση
Η γέφυρα είναι ιδιαίτερα γνωστή λόγω του ρόλου που έπαιξε στην Εθνική Αντίσταση, καθώς καταστράφηκε στις 25 Νοεμβρίου 1942 στη μάχη του Γοργοποτάμου, από αντιστασιακούς των οργανώσεων ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ, που συνεργάστηκαν υπό το συντονισμό Βρετανών πρακτόρων, εναντίον κυρίως ιταλικών και γερμανικών δυνάμεων που υπεράσπιζαν τη γέφυρα. Ο στόχος της ήταν κυρίως ψυχολογικός και είχε συμβολική σημασία, αφού η μάχη του Ελ-Αλαμέιν είχε ήδη γίνει και η τύχη των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Αφρική είχε πια καθοριστεί. Το 1982, με τον Νόμο 1285, η επέτειος της μάχης καθιερώθηκε ως ετήσιος πανελλαδικός εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης.

4. Η ανακατασκευή και η τελική της μορφή
Αμέσως μετά την ανατίναξη, ομάδα 250 Γερμανών τεχνιτών και στρατιωτικών ανέλαβε την επισκευή της γέφυρας με πενιχρά μέσα και όσον το δυνατό πιο γρήγορα. Η ισχυρή φύλαξη από ικανές γερμανικές δυνάμεις της σημαντικής αυτής γέφυρας για τις στρατιωτικές μεταφορές, δεν επέτρεψε νέα καταστροφή της παρότι τον Αύγουστο του 1943  πραγματοποιήθηκε δεύτερη προσπάθεια καταστροφής της γέφυρας. Το σχέδιο ήθελε ένα ειδικό βαγονέτο φορτωμένο με 2 κιβώτια εκρηκτικά, που κυλώντας πάνω στις ράγες, θα έφτανε επάνω στη γέφυρα, όπου η έκρηξη θα προκαλούσε τεράστια καταστροφή. Η προσπάθεια απέτυχε, επειδή μια έκτακτη αμαξοστοιχία έβγαλε το βαγονέτο εκτός γραμμής, η δε έκρηξη έκανε ελάχιστη ζημιά στη γραμμή και καθόλου στη γέφυρα.

Ανατίναξη Γέφυρας Γοργοποτάμου 25 11 1942

Κάπως έτσι φτάνουμε στον Οκτώβριο του 1944, οπότε οι Γερμανοί υποχωρούν και φεύγουν από την Ελλάδα, ανατινάσσοντας εγκαταστάσεις, σταθμούς και όλα τα σιδηροδρομικά έργα (σήραγγες και γέφυρες). Για το σιδηρόδρομο η καταστροφή είναι πλήρης  σε
τροχαίο υλικό και στο δίκτυο με ποσοστό που έφτανε στο 100%. Την ίδια τύχη είχε και η γέφυρα Γοργοποτάμου.

Η ανατιναγμένη από τους Γερμανούς γέφυρα (1944)

Στις 18-10-1944 έρχεται στην Αθήνα η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με πρωθυπουργό το Γεώργιο Παπανδρέου. Πρώτο μέλημά της είναι η ανασυγκρότηση του σιδηροδρόμου. Όμως τα γεγονότα που ακολούθησαν, δεν επέτρεψαν την επαναλειτουργία της γραμμής. Από το 1946 άρχισε ο Εμφύλιος Πόλεμος την Ελλάδα. Έτσι καθυστέρησαν όλα τα έργα του τελείως κατεστραμμένου από τους Γερμανούς ελληνικού σιδηροδρόμου, μεταξύ των οποίων και η γέφυρα Γοργοποτάμου. Μέχρι το τέλος του 1948 αποκαταστάθηκαν τα κατεστραμμένα τμήματα και τον Απρίλιο του 1949 έγιναν τα εγκαίνια της έτοιμης πλέον γέφυρας
Γοργοποτάμου.

Εγκαίνια της αποκαταστημένης γέφυρας (1949)

Στο μικρό ύψωμα, που βρίσκεται σε απόσταση λίγων μέτρων, πραγματοποιείται επετειακή συγκέντρωση εκπροσώπων της πολιτείας και αντιστασιακών οργανώσεων, για να τιμηθεί το κατόρθωμα της 25ης Νοεμβρίου 1942, που εκφράζει εκτός των άλλων και την ενότητα του αγώνα των χρόνων της Κατοχής εναντίον των δυνάμεων της βίας.

5. Τουριστική αξιοποίηση
Αξίζει να αναφερθεί ότι το 2013, ο περιφερειακός σύμβουλος Κατσίκας Γιάννης, κατέθετε πρόταση στο Περιφερειακό Συμβούλιο της Στερεάς Ελλάδας για αξιοποίηση της γραμμής μέσω θεματικού τουριστικού τρένου στα πρότυπα του Οδοντωτού στα Καλάβρυτα, του τρένου του Πηλίου και της γραμμής Κατάκολο – Αρχαία Ολυμπία. Η νέα γραμμή υποτίθεται ότι θα λειτουργούσε το 2015.

Η γέφυρα του Γοργοποτάμου στη σημερινή της μορφή (βίντεο: Diakoumis Papadiakoumis) 

Πηγή:
- Ένα όμορφο αφιέρωμα στη γέφυρα του Γοργοποτάμου από την οποία δε θα ξαναπεράσουν ποτέ τα επιβατικά τρένα
http://mikropragmata.lifo.gr/aksechasta/74100/

- Γέφυρα Γοργοπόταμος ΟΣΕ (Αμαξοστοιχίες 52, 55) - Bridge Gorgopotamos Hellas
https://youtu.be/SpK0UH6sL-g

- Ανατίναξη Γέφυρας Γοργοποτάμου 25 11 1942
https://youtu.be/seqbGN4BtJ8